آجودان باشی

آجودان‌باشی، اسماعیل خان فرزند میرزا علی‌اكبر خان (1265-1327ق /  1849-1909م)، افسر و سیاست‌پیشۀ دورۀ قاجاری از روزگار ناصرالدین شاه تا پایان كار محمدعلی شاه. نخست افسر توپخانه بود و در 1320ق / 1902م، به دریافت لقب «سیف‌السلطنه» نایل گردید.
میرزا اسماعیل خان در 1300ق / 1883م، با درجۀ سرتیپ اولی، مانند پدر، آجودان‌باشی ادارۀ توپخانه شد و پس از چند سال خدمت در این منصب، مدتی به مقام فرماندهی توپخانه رسید. وی مردی گستاخ و دلیر و خوش‌خط و نسبتاً باسواد بود. در آغاز صدارت میرزا علی خان امین‌الدوله میان وی و وجیه‌الله میرزا، شاهزادۀ قاجار كه مقام وزارت جنگ داشت، مشاجره‌ای درگرفت. در اثر آن كشمكش، اسماعیل‌خان امیرتومان آجودان‌باشی را كه دارای نشان درجۀ دوم امپراتوری روسیه (آنا) بود و برادرش محمدابراهیم خان میرپنج را كه نشان درجۀ یك و حمایل سبز شیر و خورشید داشت، به فلك بستند و تا دم مرگ بزدند و 3 روز در انبار خانۀ شاهی زندانی كردند (24-27 جمادی‌الاول 1315ق / 21-24 اكتبر 1897م)، اما فردای آن روز آن دو را با احترام تمام به وزارت جنگ انتقال دادند. سرهنگ كاساكوفسكی كه راوی اصلی ماجراست، این رویداد را دلیل بی‌ثباتی و بی‌ارادگی دولت وقت می‌داند. در 1319ق / 1901م، با سمت پیشین به خدمت در تبریز مأمور شد، اما در آغاز سلطنت محمدعلی شاه به تهران آمد و همكاری گرمی را با دشمنان آزادی و مشروطیت آغاز كرد و بسیار مقرب شاه گردید. پس از فتح تهران به دست آزادیخواهان و خلع محمدعلی شاه، وی را به جرم همكاری نزدیك با شاه خودكامۀ قاجار در سركوبی مردم، دستگیر و به اعدام محكوم كردند و در 13 رجب 1327ق / 31 ژوئیۀ 1909م به دار آویختند.

مآخذ

اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان، المآثر و الآثار، به كوشش ایرج افشار، تهران، اساطیر، 1363ش، 1 / 355-356؛ بامداد، مهدی، تاریخ رجال ایران، تهران، زوار، 1347-1353ش، 1 / 122-126؛ تفرشی حسینی، احمد، روزنامۀ اخبار مشروطیت و انقلاب ایران، به كوشش ایرج افشار، تهران، امیركبیر، 1351ش، ص 241؛ صفایی، ابراهیم، رهبران مشروطه، تهران، جاویدان، 1362ش، ص 272؛ كاساكوفسكی، كلنل، خاطرات، ترجمۀ عباسقلی جلی، تهران، امیركبیر، 1344ش، صص 228-234.

بخش تاریخ